Malawi đang thực hiện những bước đi táo bạo nhằm tăng cường khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu và hệ thống cảnh báo sớm, kết hợp vai trò lãnh đạo ở tầm quốc gia với hành động do cộng đồng dẫn dắt, đồng thời lồng ghép đổi mới sáng tạo và trí tuệ nhân tạo với tri thức cùng kinh nghiệm bản địa.
Đánh giá các hoạt động do cộng đồng dẫn dắt trong dự án CREWS tại Mzuzu, Malawi/WMOTheo ông Yusuf Mkungula, Tổng Thư ký Bộ Môi trường và Biến đổi Khí hậu (DCCMS), nếu không có hành động kịp thời, các cú sốc khí hậu lặp đi lặp lại có thể làm giảm tới 16% GDP của Malawi vào năm 2050.
“Việc tăng cường phối hợp và xây dựng quan hệ đối tác là yếu tố then chốt để cung cấp các dịch vụ khí hậu và cảnh báo sớm hiệu quả, bền vững”, ông Mkungula nhấn mạnh tại phiên khai mạc hội nghị điều phối đối tác kéo dài hai ngày.
Hội nghị Điều phối và Đánh giá giữa kỳ Dự án Hệ thống Cảnh báo sớm và Rủi ro Khí hậu (CREWS) tại Malawi, do WMO phối hợp với Ngân hàng Thế giới và các đối tác triển khai tổ chức, đã quy tụ hơn 100 đại biểu đến từ các bộ, ngành trong nước, tổ chức quốc tế, cơ quan phát triển, giới học thuật, tổ chức phi chính phủ và xã hội dân sự.
Các chuyến khảo sát cộng đồng tại hai quận Zomba và Mzuzu nhằm đánh giá tác động của các khoản đầu tư CREWS ở cấp địa phương, đảm bảo người dân dễ bị tổn thương nhất có thể tiếp cận thông tin cảnh báo sớm kịp thời và hưởng lợi từ hệ thống truyền tải thông tin cuối cùng được cải thiện.
Thời điểm then chốt
Malawi đang ở bước ngoặt trong các sáng kiến khí hậu, với Dự luật Khí tượng đang được xem xét, Kế hoạch Chiến lược DCCMS chuẩn bị hoàn thiện, một Chính sách Khí hậu mới đang trong quá trình xây dựng, cùng với việc đưa vào vận hành Luật Quản lý Rủi ro Thiên tai.
Những nỗ lực này phù hợp với mục tiêu “Cảnh báo sớm cho tất cả mọi người” vào năm 2027, đảm bảo mọi công dân - bất kể vị trí hay hoàn cảnh đều có quyền tiếp cận thông tin kịp thời, hữu ích để cứu sống con người và bảo vệ sinh kế.
Tại phiên họp hai ngày, ông Joshua Ngaina, Đại diện WMO, đã nhấn mạnh những tiến bộ trong DCCMS, bao gồm đưa vào vận hành ENACTS Maprooms, triển khai WIS2Box, xây dựng Khung quốc gia về Dịch vụ Khí hậu và Nước (NFWCS) có tính đến yếu tố giới và trẻ em, cũng như triển khai hệ thống cảnh báo sớm dựa vào cộng đồng và nhạy cảm giới.
Bà Catalina Marulanda, đại diện Ngân hàng Thế giới, khẳng định tầm quan trọng của việc hỗ trợ DCCMS xây dựng Kế hoạch Chiến lược 2025-2030, trong đó lồng ghép các cách tiếp cận toàn diện, bao trùm trong việc cung cấp dịch vụ cảnh báo sớm.
Hội nghị đối tác CREWS tại MalawiSức mạnh của quan hệ đối tác
Malawi đang đối mặt với những khoảng trống lớn về hạ tầng, khi chỉ có 28 trên 100 trạm khí tượng hiện hoạt động đầy đủ. Theo bà Lucy Mtilatila, Giám đốc DCCMS, để triển khai Khung quốc gia về Dịch vụ Khí hậu và Nước, quốc gia này sẽ cần tới 63 triệu USD.
Bà chia sẻ kết quả phân tích chi phí - lợi ích sơ bộ, cho thấy mỗi 1 USD đầu tư vào dịch vụ khí tượng có thể mang lại tới 14 USD lợi ích.
Dù gặp nhiều thách thức, Malawi vẫn đang đạt tiến bộ trong độ chính xác dự báo và mức độ tiếp nhận từ phía người dùng. Ứng dụng dự báo thời tiết song ngữ Zanyengo được kỳ vọng sẽ nâng cao khả năng tiếp cận thông tin khí hậu cho công chúng, dựa trên hệ thống quan trắc được tăng cường, nền tảng CNTT như Hệ thống Thông tin Khí hậu và Thời tiết, cùng với kênh truyền thông địa phương thông qua đài phát thanh cộng đồng, SMS và các ban quản lý thôn bản.
“DCCMS đã đạt một dấu mốc quan trọng trên mạng xã hội, khi trang Facebook chính thức thu hút hơn 50.000 người theo dõi và đặt mục tiêu đạt 500.000 trong 5 năm tới. Điều này phản ánh sự quan tâm ngày càng tăng của công chúng đối với thông tin thời tiết kịp thời”, bà Mtilatila nhấn mạnh.
Đổi mới công nghệ và hành động cộng đồng
Một dự án thí điểm Trí tuệ Nhân tạo mới, cũng do CREWS tài trợ, nhằm ứng dụng hệ thống Dự báo Thời tiết dựa trên AI (AI-WP) hiện đại để cải thiện độ chính xác, tính kịp thời và khả năng tiếp cận dự báo.
Sáng tạo công nghệ đi đôi với hành động cộng đồng.
Chuyến khảo sát thực địa tại Mzuzu và Zomba đã ghi nhận những kết quả cụ thể.
Tại Mzuzu, cộng đồng đã áp dụng kiến thức nâng cao nhận thức rủi ro từ dự án để xây dựng hệ thống thoát nước, giúp ngăn ngừa ngập lụt tại nhà ở. Các Ủy ban Quản lý Rủi ro Thiên tai (DRMCs) đang tích cực triển khai Quy trình vận hành chuẩn, bản đồ rủi ro và kế hoạch ứng phó khẩn cấp với sự hỗ trợ từ WMO và Hội Chữ thập đỏ Malawi.
Các ủy ban này còn được đào tạo kỹ năng tìm kiếm cứu nạn và trang bị các vật dụng thiết yếu như đồ bảo hộ, đèn pin và dụng cụ ứng cứu. Nhờ vậy, số ca tử vong do lũ lụt đã giảm, đồng thời nâng cao nhận thức về quản trị rủi ro toàn diện, đặc biệt chú trọng tới các nhóm dễ bị tổn thương. Dự án cũng góp phần hình thành văn hóa ứng phó chủ động trong cộng đồng.
Tại cả Mzuzu và Zomba, các trưởng khu phố đóng vai trò then chốt trong việc truyền tải cảnh báo “cuối cùng đến tay người dân”, thể hiện sự phối hợp chặt chẽ từ cấp quận tới từng hộ gia đình. Bằng cách kết hợp truyền miệng và tin nhắn nhanh, họ đảm bảo cảnh báo được chuyển tới đúng lúc, kể cả cho người khuyết tật, phụ nữ và trẻ em.
Ông Prince Ngulebe, thành viên DRMC tại Mzuzu, cho biết: “Khi hội đồng thành phố gửi cảnh báo, chúng tôi nhận qua WhatsApp và truyền tới từng hộ dân. Ai cũng biết phải gọi cho ai và đi đâu”.
Tại Zomba, ông Talipu, một trưởng làng, chia sẻ: “Nhờ sự hỗ trợ từ CREWS, chúng tôi giờ đây hiểu rằng mình đang sống ở khu vực nguy hiểm và biết phải làm gì trong trường hợp thiên tai xảy ra. Chúng tôi đã chuẩn bị tốt hơn để bảo vệ bản thân và cộng đồng.”
Tin ngắn: Phòng Thông tin KTTV phục vụ cộng đồng
Nguồn: https://wmo.int/media/news/malawi-advances-early-warning-preparedness-and-resilience