Những thảm họa lũ lụt nghiêm trọng ở châu Á và Hoa Kỳ trong tháng 7 và những ngày đầu tháng 8 đã gây thiệt hại nặng nề về người và kinh tế, làm nổi bật mức độ nguy hiểm và những thách thức trong việc bảo đảm cảnh báo sớm đến được với những người cần nhận.
Trong tháng 7 và những ngày đầu tháng 8, nhiều quốc gia ở châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal, Pakistan và Hàn Quốc đã hứng chịu các trận lũ nghiêm trọng, khiến hàng trăm người thiệt mạng. Tại Hoa Kỳ, lũ quét ở các bang Texas và New Mexico cũng cướp đi sinh mạng của hơn 100 người.
Thảm họa mới nhất xảy ra tại khu vực Himalaya của Ấn Độ, khi một trận lũ quét tràn qua một thị trấn, khiến hơn 100 người mất tích.
Ông Stefan Uhlenbrook, Giám đốc Ban Thủy văn, Tài nguyên nước và Băng quyển của WMO, cho biết lũ quét không phải là hiện tượng mới, nhưng tần suất và cường độ đang gia tăng ở nhiều nơi do quá trình đô thị hóa nhanh, thay đổi mục đích sử dụng đất và biến đổi khí hậu. Nhiệt độ tăng khiến không khí có thể chứa thêm khoảng 7% hơi nước cho mỗi độ C tăng, làm tăng nguy cơ mưa cực đoan; đồng thời, băng tan nhanh trong điều kiện khí hậu ấm hơn cũng khiến nguy cơ lũ từ sông băng gia tăng.
Bà Hwirin Kim, Trưởng Bộ phận Dịch vụ Tài nguyên Nước Thủy văn của WMO, nhấn mạnh rằng lũ và lũ quét là mối đe dọa lớn đối với tính mạng và cơ sở hạ tầng, nên đây là một trong những ưu tiên hàng đầu của sáng kiến Cảnh báo sớm cho tất cả mọi người.
Theo cập nhật của Trung tâm Khí tượng Thế giới Bắc Kinh ngày 5/8, trong tuần qua, khu vực phía Bắc Ấn Độ, Bangladesh, Bhutan, Nepal, Thái Lan, Lào và Việt Nam đã xảy ra mưa to đến rất to, một số nơi mưa đặc biệt lớn. Báo cáo cảnh báo nguy cơ xảy ra thiên tai thứ cấp như ngập lụt, sạt lở đất, dòng chảy bùn đá và ngập úng đô thị.
Trung Quốc:
Tại Bắc Kinh, hàng chục nghìn người đã được sơ tán tạm thời do nguy cơ ngập lụt từ những trận mưa đặc biệt lớn vào ngày 4 và 5 tháng 8. Hơn 40 người được báo cáo đã thiệt mạng do lũ lụt ở thủ đô Trung Quốc vào cuối tháng 7. Chính quyền Trung Quốc cũng đã kích hoạt cơ chế ứng phó khẩn cấp với lũ ở khu vực tây bắc.
Ấn Độ:
Một trận lũ quét dữ dội đã xảy ra vào ngày 5 tháng 8 tại làng Dharali, Uttarkashi, sau khi mưa lớn đổ xuống thượng nguồn sông Kheer Ganga.
Cục Khí tượng Ấn Độ đã phát hành cảnh báo lũ quét một ngày trước đó, cho thấy tầm quan trọng của cảnh báo sớm dựa trên tác động - nhưng cũng phản ánh những thách thức trong việc biến cảnh báo thành hành động cứu mạng. Ấn Độ phối hợp chặt chẽ với WMO để cung cấp các sản phẩm hướng dẫn lũ quét hỗ trợ công tác chuẩn bị ứng phó thiên tai tại Ấn Độ, Bhutan, Nepal, Bangladesh và Sri Lanka, phục vụ hơn 2 tỷ người ở Nam Á.
Bất chấp cảnh báo, hơn 100 người vẫn được báo cáo mất tích khi dòng nước hung dữ tràn xuống từ sườn núi, phá hủy nhà cửa và cuốn trôi xe cộ, con người trong thị trấn.
Pakistan:
Tuyên bố tình trạng khẩn cấp tại các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất và triển khai trực thăng quân đội cứu trợ sau các trận lũ trong tháng 6 và tháng 7. Cục Khí tượng Pakistan cảnh báo mối đe dọa lũ cực lớn ở thượng nguồn sông Jhelum - một trong những con sông chính của quốc gia này.
Hàn Quốc:
Từ 16-20 tháng 7, một số khu vực phía nam ghi nhận lượng mưa kỷ lục hơn 115 mm mỗi giờ. Tổng thống đã tuyên bố các vùng thảm họa đặc biệt và kích hoạt cơ chế quản lý khẩn cấp quốc gia.
Có ít nhất 18 người thiệt mạng, hàng chục người bị thương và hơn 13.000 người phải sơ tán. Nhiều tài sản, đường sá, cơ sở hạ tầng bị hư hại nghiêm trọng; nguồn điện và giao thông bị gián đoạn. Khu vực quanh Sancheong bị tàn phá bởi sạt lở đất sau khi hứng hơn 800 mm mưa trong vài ngày, ở vùng núi vốn từng bị cháy rừng, khiến cây cối và rễ bị phá hủy, không còn khả năng hút nước.
Nguy cơ liên quan đến băng tan
Ngày 7 tháng 7, một trận lũ lớn đã tràn qua huyện Rasuwa của Nepal, không phải do mưa mà là do vỡ hồ băng ở khu tự trị Tây Tạng, Trung Quốc. Báo cáo ban đầu cho biết 7 người chết và 19 người mất tích. Lũ phá hủy nhà máy thủy điện, cuốn trôi một cây cầu quan trọng và làm gián đoạn thương mại xuyên biên giới.
Theo Trung tâm Phát triển Núi Toàn diện Quốc tế (ICIMOD), hồ băng này bắt đầu hình thành như một ao nhỏ vào cuối tháng 12/2024 và mở rộng nhanh chóng vào tháng 6/2025.
Các nhà khoa học ICIMOD bày tỏ lo ngại trước tần suất tăng của hiện tượng lũ nguồn gốc băng. Nếu trong thập niên 2000, khu vực Hindu Kush Himalaya chỉ xảy ra loại lũ này khoảng 5-10 năm/lần, thì chỉ trong hai tháng 5-6/2025 đã ghi nhận ba trận tại Nepal (Limi), Afghanistan (thung lũng Andorab) và Pakistan (Chitral, Hunza). Ngày 7/7, riêng Nepal đã hứng hai trận tại Rasuwa và Upper Mustang.
Dự báo đến cuối thế kỷ 21, nguy cơ vỡ hồ băng ở khu vực này sẽ tăng gấp ba. Hồ băng bề mặt (supraglacial) hình thành trên bề mặt sông băng, thường bắt đầu từ các ao tan chảy nhỏ, dần mở rộng và đôi khi hợp nhất.
Sự gia tăng nhiệt độ đóng vai trò then chốt trong việc làm tăng tần suất các trận lũ nguồn gốc băng. WMO đang nỗ lực nâng cao nhận thức toàn cầu về mối nguy ngắn hạn này trong Năm Quốc tế Bảo vệ Sông băng, đồng thời tăng cường quan sát, giám sát thông qua chương trình Global Cryosphere Watch.
Lũ ở Texas Hill Country (Mỹ):
Hơn 100 người chết và hàng chục người mất tích sau khi lượng mưa bằng nhiều tháng đổ xuống chỉ trong vài giờ vào ngày 4/7. Nhiều nạn nhân là trẻ em tại các trại hè bị cuốn trôi khi nước sông dâng cao.
Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ đã phát hành cảnh báo lũ quét cho quận Kerr trước hơn 12 giờ, nâng cấp lên cảnh báo khẩn cấp khoảng 3 giờ trước khi lũ xảy ra. Tuy nhiên, cảnh báo cuối cùng đến lúc người dân đang ngủ, và không có còi báo động ở các trại. Lũ tràn vào khoảng 4 giờ sáng, sông Guadalupe dâng 8 mét chỉ trong 45 phút.
Lượng ẩm từ một cơn bão nhiệt đới ở Mexico, kết hợp với hệ thống bão từ tây bắc Mexico, đã tạo ra hệ thống mưa đối lưu quy mô trung (mesoscale convective complex) ở Texas Hill Country, gây ra lượng mưa 25-46 cm, tối đa 46 cm trong vài giờ, khiến lưu vực sông Guadalupe nhanh chóng bị ngập lụt. Địa hình dốc và nhiều đá khiến nước mưa hầu như không thấm xuống đất, tạo ra dòng chảy xiết.
Lũ quét - Mối đe dọa chết người
Lũ quét chiếm khoảng 85% các trường hợp lũ lụt và có tỷ lệ tử vong cao nhất so với các loại lũ khác. Đây là các sự kiện lũ xảy ra nhanh, thường chỉ vài giờ sau khi mưa lớn bắt đầu, mực nước dâng đột ngột và gây thiệt hại nghiêm trọng.
Không giống lũ sông diễn tiến chậm, lũ quét gần như không cho thời gian phản ứng, vì vậy việc dự báo chính xác ngắn hạn và chuẩn bị cộng đồng là tối quan trọng. Lũ quét gây ra thiệt hại kinh tế hơn 50 tỷ USD mỗi năm và cướp đi sinh mạng hàng nghìn người.
Hành động của WMO
WMO hỗ trợ các quốc gia dự báo lũ quét thông qua Khung Dự báo Lũ và Sáng kiến Dự báo Lũ (FFI), hiện được sử dụng ở hơn 70 quốc gia. Hệ thống này tích hợp dữ liệu mưa từ vệ tinh, radar, mô hình thời tiết độ phân giải cao để giúp dự báo sớm.
WMO và các đối tác đang chuyển đổi Hệ thống Hướng dẫn Lũ quét Toàn cầu (FFGS) thành một hệ thống được điều hành bởi các quốc gia thành viên, bảo đảm tích hợp vào Hệ thống Cảnh báo Sớm Đa thiên tai của WMO. Ngoài công nghệ, WMO còn đào tạo, chứng nhận hàng trăm chuyên gia và kết nối thời gian thực giữa các cơ quan dự báo và quản lý thiên tai.
Tin ngắn: Phòng Thông tin KTTV phục vụ cộng đồng
Nguồn: https://wmo.int/media/news/devastating-floods-highlight-need-and-challenges-warnings