Tầng ô-dôn bảo vệ Trái Đất đang phục hồi và lỗ thủng ô-dôn trong năm 2024 nhỏ hơn so với những năm gần đây, theo một báo cáo mới của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), trong đó mang đến tin vui về mặt khoa học cho sức khỏe con người và hành tinh”.
Bản tin Ô-dôn của WMO cho biết mức suy giảm ô-dôn thấp được quan sát trong năm 2024 một phần là do các yếu tố khí quyển tự nhiên gây ra sự dao động hàng năm. Tuy nhiên, xu hướng tích cực lâu dài phản ánh thành công của những hành động quốc tế phối hợp.
Bản tin Ô-dôn của WMO được công bố nhân Ngày Ô-dôn Thế giới 16/9 và kỷ niệm 40 năm Công ước Viên, văn kiện đã công nhận suy giảm tầng ô-dôn tầng bình lưu là một vấn đề toàn cầu và đưa ra khuôn khổ để huy động hợp tác quốc tế trong nghiên cứu, quan trắc hệ thống và đánh giá khoa học về ô-dôn.
“Bốn mươi năm trước, các quốc gia đã cùng nhau thực hiện bước đi đầu tiên để bảo vệ tầng ô-dôn - được dẫn dắt bởi khoa học, đoàn kết trong hành động,” Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres nói.
“Công ước Viên và Nghị định thư Montreal đã trở thành cột mốc thành công của chủ nghĩa đa phương. Ngày nay, tầng ô-dôn đang phục hồi. Thành tựu này nhắc nhở chúng ta rằng khi các quốc gia lắng nghe cảnh báo của khoa học, tiến bộ là điều khả thi,” ông nói thêm.
Cho đến nay, Nghị định thư Montreal đã dẫn tới việc loại bỏ hơn 99% sản xuất và tiêu thụ các chất gây suy giảm tầng ô-dôn được kiểm soát, vốn từng được sử dụng trong làm lạnh, điều hòa không khí, bọt chữa cháy và thậm chí cả keo xịt tóc. Nhờ đó, tầng ô-dôn hiện đang trên đà phục hồi về mức của thập niên 1980 vào giữa thế kỷ này, giúp giảm đáng kể nguy cơ ung thư da, đục thủy tinh thể và thiệt hại hệ sinh thái do tiếp xúc quá mức với tia cực tím.
“Chủ đề của Ngày Ô-dôn Thế giới năm nay là từ Khoa học đến Hành động Toàn cầu. Nó phản chiếu khẩu hiệu kỷ niệm 75 năm của WMO là Khoa học vì Hành động. Đây không phải là sự trùng hợp”, bà Celeste Saulo, Tổng Thư ký WMO nói.
“Nghiên cứu khoa học của WMO về tầng ô-dôn đã bắt đầu từ hàng thập kỷ trước. Nó được xây dựng trên nền tảng niềm tin, hợp tác quốc tế và cam kết trao đổi dữ liệu tự do - tất cả đều là những trụ cột của thỏa thuận môi trường thành công nhất thế giới”, bà nói thêm.
Các Mục tiêu Phát triển Bền vững
Bản tin Ô-dôn của WMO là một trong những sản phẩm thuộc Chương trình Quan trắc Khí quyển Toàn cầu của WMO nhằm hỗ trợ hoạch định chính sách.
Các nhà khoa học đã gióng lên hồi chuông cảnh báo từ năm 1975, khi WMO phát hành tuyên bố “Sự thay đổi tầng ô-dôn do hoạt động của con người và một số hệ quả địa vật lý có thể xảy ra”.
“Bất chấp thành công to lớn của Nghị định thư Montreal trong những thập kỷ qua, công việc này vẫn chưa kết thúc, và thế giới vẫn cần tiếp tục giám sát có hệ thống cả tầng ô-dôn tầng bình lưu lẫn các chất gây suy giảm ô-dôn và các chất thay thế chúng,” ông Matt Tully, Chủ tịch Nhóm Cố vấn Khoa học về Ô-dôn và Bức xạ Tia cực tím Mặt trời của WMO cho biết.
Việc bảo vệ tầng ô-dôn, và qua đó bảo vệ sức khỏe con người, môi trường và nông nghiệp, đã cho phép đạt được những tiến bộ đáng kể hướng tới nhiều Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc, bao gồm: SDG 3 (Sức khỏe và Cuộc sống tốt), SDG 13 (Hành động vì Khí hậu), SDG 2 (Xóa đói) và SDG 15 (Cuộc sống trên đất liền), ông nói.
Sai lệch của giá trị trung bình hàng năm gần đây của tổng cột ô-dôn so với phân bố trung bình dài hạn theo khu vực. Một đơn vị Dobson (DU) đại diện cho tổng lượng ô-dôn trong cột khí quyển; 300 DU là mức điển hình ở vĩ độ trung bình, nhưng giá trị này có thể cao hơn ở vùng cực và thấp hơn ở vùng nhiệt đới.
Bản đồ của bên thứ ba. Bản đồ này do Wolfgang Steinbrecht và Antje Inness cung cấp vào ngày 11/7/2025 và có thể không hoàn toàn phù hợp với hướng dẫn bản đồ của Liên Hợp Quốc và WMO. Kết quả được lấy từ Dịch vụ Giám sát Khí quyển Copernicus (Inness và cộng sự, 2019).
Theo Bản tin của WMO, so với các năm trước, tổng lượng ô-dôn tầng bình lưu cao hơn trên phần lớn bề mặt Trái Đất.
Độ sâu của lỗ thủng ô-dôn Nam Cực năm 2024 xuất hiện vào mỗi mùa xuân Nam Cực - thấp hơn mức trung bình giai đoạn 1990-2020, với mức thâm hụt khối lượng ô-dôn tối đa (OMD) đạt 46,1 triệu tấn vào ngày 29/9. Nó nhỏ hơn so với các lỗ thủng khá lớn trong giai đoạn 2020-2023.
Sự hình thành của nó diễn ra tương đối chậm, và tình trạng suy giảm ô-dôn bị trì hoãn trong suốt tháng 9, sau đó phục hồi khá nhanh sau khi đạt mức thâm hụt tối đa.
“Hiện tượng khởi phát muộn kéo dài này đã được xác định là dấu hiệu chắc chắn của sự phục hồi ban đầu của lỗ thủng ô-dôn Nam Cực,” Bản tin cho biết.
Tầm quan trọng của việc giám sát
Để hỗ trợ Nghị định thư Montreal, cộng đồng do WMO dẫn dắt đã xây dựng và triển khai các nguyên tắc chỉ đạo cho các mạng lưới giám sát ô-dôn và tia cực tím (UV). Các nguyên tắc này nhằm đảm bảo phạm vi quan trắc rộng, xác định tiêu chuẩn vận hành, xử lý dữ liệu và hiệu chuẩn, đồng thời thúc đẩy một mạng lưới nơi các nhà khoa học gặp gỡ, trao đổi kiến thức, được đào tạo và tìm kiếm cơ hội hợp tác.
Cách tiếp cận này đã chứng minh giá trị to lớn trong việc cho phép các quan trắc hiệu quả và có liên quan đến chính sách, và là một trong những yếu tố then chốt cho thành công của Nghị định thư Montreal, theo một bài viết trong Bản tin về các thiết bị đo lường và các chiến dịch so sánh chéo.
Sửa đổi Kigali
Một bài viết khác trong Bản tin đã lần theo nguồn gốc và tiến trình của Công ước Viên, Nghị định thư Montreal và Sửa đổi Kigali năm 2016, trong đó các quốc gia thành viên cam kết cắt giảm hydrofluorocarbons (HFCs) - những khí nhà kính mạnh được dùng thay thế cho các chất gây suy giảm tầng ô-dôn.
Với việc sửa đổi này đã được 164 bên phê chuẩn cho đến nay, việc cắt giảm đang diễn ra theo đúng lộ trình và dự kiến sẽ tránh được mức tăng nhiệt toàn cầu lên đến 0,5°C vào cuối thế kỷ.
Nhóm Đánh giá Khoa học
Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc và WMO đồng tài trợ Báo cáo Đánh giá Khoa học về Suy giảm Ô-dôn được công bố bốn năm một lần, tập hợp và đánh giá những hiểu biết khoa học tốt nhất hiện có.
Nếu các chính sách hiện tại vẫn được duy trì, tầng ô-dôn dự kiến sẽ phục hồi về mức năm 1980 (trước khi xuất hiện lỗ thủng ô-dôn) vào khoảng năm 2066 ở Nam Cực, vào năm 2045 ở Bắc Cực và vào năm 2040 đối với phần còn lại của thế giới, theo báo cáo đánh giá gần nhất năm 2022. Báo cáo tiếp theo sẽ được công bố vào năm 2026.
Tin ngắn: Phòng Thông tin khí tượng thuỷ văn phục vụ cộng đồng
Nguồn: https://wmo.int/news/media-centre/wmo-bulletin-shows-successful-recovery-of-ozone-layer-driven-science?utm_source=chatgpt.com