Trong cuộc chiến với thiên tai, dự báo khí tượng thủy văn giữ vai trò then chốt, là nguồn thông tin nền tảng để các cơ quan chức năng chỉ đạo ứng phó kịp thời. Tuy nhiên, với tính chất bất thường và khó lường, đặc biệt là các loại hình thiên tai cực đoan như bão, lũ quét, sạt lở đất, bài toán dự báo luôn đòi hỏi phải đổi mới, cập nhật và ứng dụng mạnh mẽ thành tựu khoa học công nghệ. Đây cũng là lý do khiến ngành Khí tượng thủy văn không ngừng đầu tư vào nghiên cứu và hiện đại hóa hệ thống dự báo, từ đó nâng cao năng lực cảnh báo sớm, yếu tố then chốt để giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.
Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV quốc giaTheo Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia cho biết: Thiên tai là một trong những mối nguy hiểm rất lớn có thể tác động rất lớn đến hoạt động kinh tế xã hội, gây thiệt hại người tài sản của nhân dân và nhà nước, hằng năm thì chúng ta bị thiệt hại khá nhiều về người và tài sản. Năm 2020 có 42 ngày mưa gió liên tục tại các tỉnh miền Trung gây ra rất nhiều thiệt hại về người, năm 2024 là cơn bão Yagi đã ghi nhận rất nhiều những thiệt hại về người và tài sản.
Công tác dự báo có vai trò rất quan trọng, là nguồn thông tin đầu vào để chỉ đạo, ứng phó với thiên tai, tuy nhiên vấn đề thiên tai là vấn đề rất bất thường, thay đổi thời tiết khí hậu rất là nhanh, chính vì thế nên bài toán dự báo luôn luôn phải được cập nhật liên tục, thường xuyên. Đối với một số các loại hình thiên tai thì chúng ta có thể dự báo sớm như hạn hán có thể dự báo trước được vài tháng, nhưng đối với loại hình thiên tai mang tính chất cực đoan và tồn tại xuất hiện trong thời gian ngắn như bão, áp thấp nhiệt đới thì chúng ta có thể dự báo trước 03 ngày và cảnh báo trước 05 ngày. Nhưng những loại hình thiên tai xuất hiện rất nhanh như lũ quét, sạt lở đất, lốc, lốc xoáy thì có thể xuất hiện trong vài chục phút và có thể tan nhanh trong vòng từ vài chục phút đến 01 tiếng, những hiện tượng đó chúng ta chỉ cảnh báo chứ không thể dự báo trước vài chục phút cho đến 1 tiếng được.
Ngành Khí tượng thủy văn là ngành khoa học kỹ thuật, chính vì thế nên việc ứng dụng khoa học công nghệ là mấu chốt vô cùng quan trọng để chúng ta tiệm cận dần với trình độ dự báo của thế giới. Trong những năm vừa qua, hằng năm, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã triển khai một số các đề tài nghiên cứu cấp Bộ, trong đó có nghiên cứu cơ bản về những vấn đề tương tác, vật lý khí quyền, những nguyên nhân, cơ chế hình thành, có những nghiên cứu, phương pháp, công cụ để hỗ trợ cho công tác dự báo, cảnh báo, ngoài ra, Bộ Khoa học và Công nghệ đang cho triển khai một số đề tài nghiên cứu cấp nhà nước về phát triển phương pháp nghiên cứu về mưa lớn, dụ báo bão, các công trình nghiên cứu gắn với đơn vị trong nghành như Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, Khoa Khí tượng thủy văn của trường Đại học Khoa học và tự nhiên, trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, các nghiên cứ đó giúp xây dựng phương pháp, công cụ để dự báo các loạn hình thiên tai như mưa lớn, bão, ngập lụt. Các kết quả nghiên cứu đó cũng đã được khai thác sử dụng trong công tác dự báo cảnh báo KTTV hàng ngày của cơ quan dự báo KTTV quốc gia.
So với trước kia, chúng ta chỉ dự báo bão được trong vòng 24 giờ, bây giờ có thể tăng thời hạn dự báo lên 3 ngày, cảnh báo trước 5 ngày, đấy là một trong những tiến bộ rõ rệt. Ví dụ như hạn hán nguồn nước ở đồng bằng sông Cửu Long thì trước đây chúng ta chưa có công dụ dự báo dài hạn, thì bây giờ chúng ta đã có công cụ dự báo từ 3 tháng đến 6 tháng tình trạng hạn hán ở đồng bằng sông cửu long. Có thể thấy ứng dụng về công nghệ quan trắc vệ tinh, quan trắc rada, trạm mưa tự động trước đây tần suất quan trắc ít hơn, thì bây giờ quan trắc rada, quan trắc vệ tinh giúp chúng ta có số liệu chi tiết hơn, tần suất nhiều hơn giúp chúng ta có dự báo cảnh báo cụ thể hơn.