Đài Khí tượng Thủy văn Nam Bộ - 80 năm đồng hành sự phát triển bền vững vùng đất phương nam

Vùng đất Nam Bộ - miền đất của phù sa, của những dòng sông mênh mang, của những mùa nước nổi và triều cường - vốn giàu tiềm năng nhưng cũng đầy thử thách. Mưa lớn, xâm nhập mặn, hạn hán, biến đổi khí hậu… luôn là những “bài toán khó” đối với chính quyền và người dân. Trong bối cảnh ấy, Đài KTTV Nam Bộ đã trở thành người bạn đồng hành tin cậy, là “tai mắt” của cộng đồng, giúp hàng triệu người dân chủ động phòng tránh và thích ứng.

Nhìn lại chặng đường 80 năm ấy, có biết bao câu chuyện để kể, bao con người để tri ân. Đó là những quan trắc viên miệt mài quan trắc thu thập số liệu kể cả trong những lúc thời tiết xấu, mưa gió, áp thấp, bão, những dự báo viên căng thẳng theo dõi từng diễn biến của lũ, triều cường, đường đi của áp thấp, bão những quan trắc viên lội nước quan trắc, bảo vệ thiết bị trong mùa lũ và nhiều nhiều những hình ảnh thật đẹp, thật cảm động vì tình yêu nghề, hết lòng cống hiến cho xã hội, sự an toàn của người dân. Chính những quan trắc viên, dự báo viên, cán bộ và người lao động của của Đài KTTV Nam Bộ đã làm nên bản lĩnh, uy tín và vị thế của Đài KTTV Nam Bộ ngày hôm nay.

Quá trình hình thành và phát triển

Từ năm 1945, khi ngành Khí tượng Thủy văn Việt Nam bắt đầu hình thành, vùng Nam Bộ đã có những trạm đo đầu tiên, tuy còn thô sơ và hoạt động thủ công. Sau ngày đất nước thống nhất năm 1975, cơ sở KTTV phía Nam được tiếp quản tại Sài Gòn - TP.HCM hình thành Đài Khí tượng Thủy văn TP.HCM, nơi quy tụ lực lượng quan trắc - dự báo, nghiên cứu khí tượng, thủy văn, hải văn cho toàn vùng và đồng thời tại các tỉnh ở khu vực Nam Bộ hình thành nên các Đài KTTV tỉnh.

Một cột mốc quan trọng hình thành nên Đài KTTV Nam Bộ đó là ngày 30/3/1993, Đài KTTV khu vực Nam Bộ được thành lập theo Quyết định số 133/TTg của Thủ tướng Chính phủ, trên cơ sở sáp nhập 13 Đài KTTV tỉnh ở khu vực Nam Bộ. Năm 2025 thực hiện chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước về thực hiện mạnh mẽ cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị nhằm xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng tốt hơn yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Đài KTTV Nam Bộ đã hai lần thực hiện sát nhập tái cơ cấu, cụ thể: Ngày 11 tháng 4 năm Đài KTTV khu vực Nam Bộ sát nhập với Đài KTTV Tây Nguyên thành Đài KTTV Nam Bộ và Tây Nguyên với cơ cấu tổ chức gồm: Văn phòng , 4 phòng chức năng và 23 Đài KTTV tỉnh trực thuộc; từ 01 tháng 7 thực hiện theo mô hình chính quyền 2 cấp, Đài KTTV Nam Bộ và Tây Nguyên được sắp xếp lại và đổi tên thành Đài KTTV Nam Bộ với cơ cấu tổ chức tinh gọn hơn gồm: Văn phòng, 4 phòng chức năng và 8 Đài KTTV tỉnh trực thuộc.

Từ khi mới thành lập, cơ sở vật chất của Đài KTTV Nam Bộ còn rất nghèo nàn, trang thiết bị lạc hậu, mạng lưới quan trắc chỉ có hơn 100 trạm, chủ yếu thủ công hoặc bán thủ công nhiều trạm nằm ở vùng sâu, vùng xa, giao thông khó khăn. Nhân lực vừa thiếu vừa không đồng đều, nơi thừa, nơi thiếu. Công tác dự báo khi đó chủ yếu dựa vào phương pháp Synop truyền thống, thống kê kinh nghiệm, chưa có các mô hình số hiện đại. Những bản tin dự báo thời tiết được làm thủ công, gửi qua điện thoại hoặc fax, thời gian truyền tải lâu, độ chính xác còn hạn chế.

Thế nhưng, bằng sự quyết tâm và nỗ lực bền bỉ qua hơn 30 năm, Đài KTTV Nam Bộ đã từng bước vượt qua khó khăn. Từ số lượng ít trạm, trạm thủ công, bán tự động ban đầu. Đến nay, mạng lưới quan trắc của Đài KTTV Nam Bộ mới sau sắp xếp đã phát triển lên gần 800 trạm quan trắc khí tượng, thủy văn, hải văn và cao không, phủ khắp 9 tỉnh, thành phố và ngoài biển. Ngoài ra còn quản lý hệ thống trạm KTTV tự động, đo mưa tự động chuyên dùng khác trên địa bàn các tỉnh, thành phố, hải đảo. Trong đó trên 80% trạm đã được tự động hóa, kết nối trực tuyến, đảm bảo dữ liệu được thu thập chính xác và kịp thời.

Bên cạnh mở rộng mạng lưới, công nghệ dự báo cũng đã có bước tiến vượt bậc. Từ chỗ chỉ dựa vào kinh nghiệm và phương pháp thủ công, Đài KTTV Nam Bộ đã ứng dụng dự báo số, mô hình định lượng, đồng hóa số liệu bề mặt, kết hợp dữ liệu radar, vệ tinh và trí tuệ nhân tạo (AI). Những cải tiến này không chỉ nâng cao độ chính xác, mà còn rút ngắn thời gian phát hành bản tin, giúp thông tin đến được với người dân và chính quyền nhanh nhất có thể.

Thành tựu nổi bật 

Trong công tác điều tra cơ bản đã không ngừng phát triển từ một mạng lưới quan trắc thưa thớt, ít ỏi và lạc hậu với gần 100 trạm điều tra cơ bản về khí tượng, thủy văn, hải văn, cao không. Đến nay, mạng lưới quan trắc đã tăng lên gần 800 trạm phân bố rộng khắp trên 9 tỉnh, thành phố, đảo, nhà giàn, các thiết bị quan trắc được chuyển đổi từ thủ công, bán thủ công sang hoàn toàn tự động với tỉ lệ trên 80%, số liệu quan trắc được thu thập chính xác, kịp thời phục vụ tốt cho công tác dự báo, cảnh báo thiên tai.

Đối với công tác dự báo khí tượng thủy văn đã liên tục có những bước phát triển vượt bậc. Từ chỗ chỉ sử dụng công cụ dự báo chủ yếu bằng phương pháp Synop truyền thống, phương pháp thống kê …là chủ yếu, đến nay công nghệ dự báo số đã được triển khai ứng dụng trong nghiệp vụ. Nét nổi bật trong công tác dự báo của Đài là tiếp nhận các kết quả chuyển giao công nghệ, đẩy mạnh tự nghiên cứu ứng dụng đưa công tác dự báo theo hướng định lượng hoá, tự động hoá. Tập trung đầu tư chuyển đổi số, chủ động đồng hóa số liệu toàn bộ các số liệu khí tượng bề mặt và ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Vì vậy, chất lượng dự báo đã được nâng cao, công tác phục vụ KTTV ngày càng đa dạng, đáp ứng yêu cầu của các cấp, các ngành trong khu vực về phòng chống lụt bão và giảm nhẹ thiên tai và phát triển kinh tế - xã hội.

Tận dụng tối đa các Hợp tác quốc tế, nâng cao năng lực chuyên môn, nổi bật là các hợp tác: Với Ủy hội sông Mê Công; Hợp tác với Đài Khí tượng Gwangju, Hàn Quốc nghiên cứu, ứng dụng thử nghiệm chỉ số AKI vào nghiệp vụ dự báo mưa cho Thành phố Hồ Chí Minh trong mùa mưa 2019; Hợp tác với tổ chức quốc tế GIZ để nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo; Phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh trao đổi đề xuất hợp tác phát triển hệ thống dự báo thời tiết thủy văn giữa Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Osaka. Kết quả từ những sự hợp tác này đã góp phần giúp Đài đạt được một số thành tích quan trọng, mở ra nhiều hướng tiếp cận, phát triển trong những năm tiếp theo.

Trong những năm gần đây, với phong trào thi đua “Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ thực hiện dự báo cảnh báo thiên tai phục vụ cộng đồng”, Đài KTTV Nam Bộ đã đạt được những tiến bộ đáng ghi nhận như: Nghiên cứu và ứng dụng các tiến bộ của công nghệ thông tin vào công tác chuyên môn kiểm soát, chỉnh biên số liệu thủy văn, phần mềm kiểm soát khí tượng bề mặt và in các bản biểu khí tượng. Thử nghiệm làm bản tin cảnh báo thời tiết nguy hiểm cho một số điểm bằng sản phẩm Rada thời tiết. Đài đã chủ trì 06 đề tài cấp Bộ, 02 đề tài cấp cơ sở, 03 đề tài cho TP Hồ Chí Minh và 03 đề tài cấp tỉnh.

Một nhiệm vụ được Đài KTTV Nam Bộ xác định là then chốt đó là công tác phục vụ phòng chống thiên tai và phát triển kinh tế - xã hội tại các địa phương. Các Đài KTTV tỉnh đã luôn gắn bó, bám sát các yêu cầu phục vụ của địa phương, cung cấp kịp thời các bản tin dự báo KTTV, tham mưu cho địa phương có kế hoạch, phương án chỉ đạo sản xuất, phòng chống thiên tai có hiệu quả, được các địa phương đánh giá rất cao.

Đa dạng hóa dịch vụ - Đưa thông tin đến gần hơn với cộng đồng.  Không chỉ dự báo cho các cơ quan quản lý nhà nước, Đài còn phục vụ nhiều đơn vị sản xuất, kinh doanh: công ty dầu khí, thủy điện, chủ hồ chứa thủy lợi, các doanh nghiệp nông nghiệp, và cả người dân. Đài tiên phong chuyển đổi cách truyền tải thông tin dự báo thời tiết từ “đọc số liệu” sang hình ảnh trực quan, bản đồ sinh động trên truyền hình, nay đã lan rộng ra nhiều đài truyền hình trên cả nước. Hiện tại tiếp tục đa dạng hóa, mở rộng các đối tượng phục vụ như các công ty vận tải, du lịch, truyền thông, y tế…

Đài KTTV Nam Bộ tiếp tục kế thừa truyền thống, không ngừng nỗ lực phấn đấu, khắc phục những khó khăn, hoàn thành các nhiệm vụ được giao, phục vụ kịp thời, hiệu quả công tác phòng, chống thiên tai, phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng an ninh của đất nước. Xứng đáng với những thành tích các đơn vị tiền thân đã đat được như: Huân chương lao động hạng Ba (năm 1994), Huân chương lao động hạng Nhì (năm 1997), Huân chương lao động hạng Nhất (năm 2002), gần đây nhất Huân chương lao động hạng Ba (năm 2023) và nhiều lần được tặng Cờ thi đua xuất sắc của Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tổng cục Khí tượng Thủy văn.

Đóng góp trong ứng phó biến đổi khí hậu

Trong bối cảnh Biến đổi Khí hậu (BĐKH) đang diễn ra một cách hiện hữu với tính chất “dị thường hơn, cực đoan hơn” cả về tần suất lẫn cường độ, dự báo những gì sẽ xảy ra trong tương lai là rất khó và không bao giờ đạt được độ chính xác tuyệt đối. Khu vực Nam Bộ và Tây Nguyên, nhất là Tây Nguyên được biết đến là một nơi có địa hình phức tạp, các hiện tượng thời tiết cực đoan vốn mang tính bất định, không có quy luật, lại thêm tác động của BĐKH, các hoạt động của con người và hạn chế về khoa học công nghệ nên thách thức đặt ra cho công tác dự báo, cảnh báo là rất lớn.

Trong 10 năm gần đây khi tác động của biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng và có xu thế nhanh hơn dự báo đó là: Lũ trên lưu vực sông Mekong có xu thế giảm, tài nguyên nước ngày càng cạn kiệt trong khi đó tình hình hạn hán, xâm nhập mặn và triều cường liên tục vượt mốc lịch sử. Điển hình là 02 đợt hạn mặn mùa khô năm 2015 - 2016 và 2018 - 2019 và 4 lần triều cường vượt mốc lịch sử từ 1,68m lên 1,78m. Tuy nhiên, với phương châm không bị động trước thiên tai, Đài KTTV Nam Bộ đã nghiên cứu các sản phẩn dự báo hạn dài trên thế giới dự báo kịp thời, chính xác để các địa phương chủ động phòng chống, cơ cấu lại giống cây trồng vật nuôi và thời hạn mùa vụ, từ đó gia tăng sản lượng đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và tăng sản lượng xuất khẩu.

Tập thể Đoàn kết - Những chiến sĩ thầm lặng

Đằng sau mỗi bản tin dự báo là mồ hôi, công sức và cả sự hy sinh của những người làm công tác KTTV. Họ là những quan trắc viên bám trụ ở các trạm xa xôi, đối mặt với nắng cháy, mưa lũ, triều cường; là những dự báo viên thức trắng đêm khi có áp thấp, bão; là những kỹ thuật viên miệt mài bảo dưỡng thiết bị giữa vùng ngập lụt.

Về năng lực và chất lượng của đội ngũ cán bộ, viên chức của Đài KTTV Nam Bộ đến thời điểm hiện nay đã được nâng cao rõ rệt. Hiện nay tổng số viên chức của Đài là 421 viên chức; Thạc sĩ trở lên có trên 40, Đại học gần 200 và còn lại là cao đẳng và trung cấp. Công tác cán bộ là chìa khóa của mọi thành công, nhận thức được điều đó trong thời gian những năm gần đây Đài KTTV Nam Bộ rất quan tâm công tác đào tạo nâng cao năng lực quản lý, chuyên môn cho các đơn vị. Đặc biệt là đã chủ động phối hợp với trường Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội tổ chức 02 khóa đào tạo Thạc sỹ chuyên ngành KTTV cho hơn 30 viên chức khối văn phòng Đài khu vực và các Đài tỉnh. Xác định nhiệm vụ dự báo tác động là rất quan trọng và là định hướng trong thời gian tới, Đài KTTV Nam Bộ đã chủ động tổ chức Khóa đào tạo GIS, đạo tạo về chuyên môn nghiệp vụ…Đội ngũ này không chỉ giỏi chuyên môn mà còn giàu tinh thần trách nhiệm. Họ làm việc trong mọi điều kiện thời tiết, từ nắng cháy đến mưa bão, từ đô thị đến hải đảo xa xôi.

Định hướng phát triển

Thực hiện Chỉ thị số 10-CT/TW ngày 25/9/2021 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khí tượng thủy văn đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và Quyết định số 1970/QĐ-TTg ngày 23 tháng 11 năm 2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển ngành khí tượng thủy văn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đài KTTV Nam Bộ đã, đang và sẽ tiếp tục đẩy mạnh triển khai thực hiện những nội dung sau:

Luôn duy trì được tinh thần kỷ luật, kỷ cương hành chính, giữ vững sự chủ động các phương án trong những tình huống phức tạp nhất, tất cả đặt mục tiêu phục vụ hiệu quả sự an toàn của Nhân dân. Cần tiếp tục tăng cường theo dõi chặt chẽ, bám sát diễn biến các hiện tượng khí tượng thủy văn, đặc biệt là các hiện tượng khí tượng thủy văn nguy hiểm phục vụ tốt công tác phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn các cấp và cộng đồng; giảm thiểu thiệt hại do thiên tai có nguồn gốc khí tượng thủy văn gây ra.

Tăng cường tiềm lực của Đài, trọng tâm là nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ của Đài; tiếp tục chấn chỉnh, tăng cường kỷ luật, kỷ cương, tạo khối đoàn kết, nhất trí vững chắc, đào tạo lực lượng tại chỗ, thu hút được cán bộ chất lượng cao, có sức khỏe, năng lực, có nhiệt huyết và ngoại ngữ tốt.

Thúc đẩy triển khai các giải pháp nhằm chuyển đổi số toàn diện lĩnh vực khí tượng thủy văn. Tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng các công nghệ mới “Công nghệ 4.0”: IOT (Internet vạn vật), trí tuệ nhân tạo, các công nghệ khai thác dữ liệu lớn (BigData)... trong lĩnh vực khí tượng thủy văn, giám sát biến đổi khí hậu.

Tiếp tục hiện đại hóa hệ thống quan trắc, thông tin dữ liệu: tăng cường trang bị các thiết bị đo hiện đại, trong tương lai hướng tới tự động hóa hoàn toàn mạng lưới trạm trên toàn khu vực. Đẩy mạnh ứng dụng và số hoá dữ liệu lưu trữ, được quản lý số liệu bằng các phần mềm cơ sở dữ liệu chuyên ngành, có khả năng lưu trữ và tổng hợp phục vụ các nhiệm vụ điều tra cơ bản, dự báo và các nhiệm vụ nghiên cứu, tính toán phục vụ kinh tế xã hội.

Tiếp tục nâng cao năng lực công nghệ dự báo, cảnh báo KTTV: kế thừa và phát huy những phương án dự báo cũng như những mô hình dự báo đang sử dụng, tiếp tục nâng cao trình độ, cải tiến công nghệ, nắm bắt các công nghệ dự báo mới ứng dụng vào tác nghiệp chuyên môn, đặc biệt là khai thác có hiệu quả các sản phẩm radar thời tiết để xứng đáng với danh hiệu mắt thần của ngành KTTV đảm bảo duy trì liên tục theo dõi chặt chẽ diễn biến thời tiết, thủy văn, phát hiện sớm và kịp thời các hiện tượng thời tiết cực đoan, đưa ra bản tin dự báo cảnh báo, đảm báo chất lượng phục vụ địa phương, không để hiện tượng thời tiết thủy văn nguy hiểm nào xảy ra trong khu vực mà không được cảnh báo, dự báo.

Tăng cường công tác phối hợp với địa phương để chủ động cung cấp thông tin, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống thiên tai; tăng cường tuyên truyền để người dân chủ động trong phòng, chống thiên tai nhất là tại các khu vực dễ bị tổn thương bởi các hiện tượng thời tiết cực đoan. Trong đó, tiếp tục đẩy mạnh hoạt động truyền thông khí tượng thủy văn với các cơ quan ở địa phương và cộng đồng để chủ động nắm bắt kịp thời các bản tin, thông tin dự báo, cảnh báo

Kết luận - Niềm tự hào và lời tri ân

80 năm đồng hành cùng sự phát triển của ngành Khí tượng Thủy văn - Đài KTTV Nam Bộ trải qua một hành trình đầy gian nan nhưng rực rỡ, từ chỗ thiếu thốn đủ bề, Đài KTTV Nam Bộ đã trở thành một đơn vị mạnh, hiện đại, hội nhập quốc tế và đã khẳng định vị thế của mình. Những thành quả, vinh dự này thuộc về tất cả những cán bộ, viên chức KTTV qua các thời kỳ, đã cống hiến cả đời mình cho sự nghiệp KTTV của ngành nói chung và của Đài KTTV Nam Bộ nói riêng. Hiện tại đang tiếp tục ngày đêm, không quản gian lao, vất vả, hiểm nguy, nắng, mưa, bão, lũ… quan trắc, đo đạc, theo dõi mọi diễn biến của thời tiết, thủy văn để có những bản tin cảnh báo, dự báo kịp thời phục vụ công tác phòng chống thiên tai, phục vụ sản xuất, phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ tổ quốc.

Nhân dịp này, tập thể cán bộ lãnh đạo, viên chức và người lao động Đài KTTV Nam Bộ xin gửi lời tri ân tới các thế hệ đi trước, các cấp lãnh đạo, chính quyền địa phương, đối tác và người dân đã luôn đồng hành, hỗ trợ. Với khát vọng cống hiến và tinh thần đổi mới, Đài KTTV Nam Bộ sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình để phục vụ chính xác, kịp thời, hiệu quả, góp phần bảo vệ cuộc sống bình yên và phát triển bền vững vùng đất phương Nam.

Hình ảnh của Đài KTTV Nam Bộ: